Raad van State zet streep door bouwvrijstelling

De Raad van State heeft een streep gehaald door de bouwvrijstelling. Dit heeft als gevolg dat de stikstof die gedurende het bouwen vrijkomt niet buiten beschouwing mag worden gelaten. Daarmee vervalt de ‘’juridische truc’’ van de regering en stapelen de problemen rond het stikstofdossier zich verder op. De uitspraak zorgt voor uitstel of zelfs afstel voor kleine en grote bouwprojecten. Hieronder worden de zes meest gestelde vragen over de geschrapte bouwvrijstelling beantwoord.

Wat is de bouwvrijstelling?

Sinds 1 juli 2021 bevat de Wet natuurbescherming de bouwvrijstelling. De bouwvrijstelling komt erop neer dat geen rekening hoeft te worden gehouden met de stikstofdepositie gedurende de bouwfase.

Er is een knip gemaakt tussen de bouw en het gebruik van het bouwwerken; de zogenoemde ‘’bouwfase’’ en ‘’gebruiksfase’’. De bouwvrijstelling had als gevolg dat niet hoefde te worden onderzocht of sprake is van stikstofdepositie tijdens de bouwfase op beschermde natuurgebieden, de zogenoemde Natura 2000-gebieden, voordat een bouwvergunning werd verleend.

Met stikstofdepositie in de bouwfase wordt gedoeld op de stikstofuitstoot die wordt veroorzaakt door vrachtwagens met bouwmaterialen, graafmachines en de busjes met bouwvakkers die nodig zijn om bijvoorbeeld woningen te bouwen. Met stikstofdepositie in de gebruiksfase wordt gedoeld op de stikstofdepositie die ontstaat door verkeersbeweging van bewoners nadat de woningen zijn gebouwd.

Wat is de gedachte achter de bouwvrijstelling?

De bedoeling van de bouwvrijstelling was om ervoor te zorgen dat bij een bouwproject geen rekening hoefde te worden met de stikstofuitstoot gedurende de bouwfase. Hierdoor werd het eenvoudiger om een bouwvergunning te verlenen voor bouw- en infrastructurele projecten. Er hoefde namelijk geen onderzoek te worden gedaan naar de stikstofdepositie die ontstaat in de bouwfase.

De regering vond een generieke bouwvrijstelling een verstandig plan, omdat de stikstofuitstoot gedurende de bouwfase zeer beperkt en alleen tijdelijk is. De stikstofuitstoot tijdens de bouwfase is namelijk slechts 1,3% van de landelijk stikstofuitstoot en de uitstoot gedurende de bouwfase is niet structureel, want na afloop van het bouwwerkzaamheden houdt de stikstofdepositie (weer) op.

Daar komt bij dat de regering heeft aangegeven bezig te zijn met een structurele aanpak om de stikstofuitstoot te reduceren. De regering heeft verschillende maatregelen voorgesteld om ervoor te zorgen dat de stikstofuitstoot wordt verminderd. Het voorgestelde maatregelenpakket zou als gevolg hebben dat stikstofdepositieruimte ontstaat voor bouwprojecten.

Waarom heeft de Raad van State een streep gehaald door de bouwvrijstelling?

De Raad van State is van oordeel dat de bouwvrijstelling in strijd is met het Europees milieubeschermingsrecht. Het is op grond van het Europees milieubeschermingsrecht in beginsel alleen toegestaan om een bouwvergunning voor een bouwproject te verlenen als uit onderzoek blijkt dat Natura 2000-gebieden daardoor geen schade oplopen. Het is dan ook vaste rechtspraak van zowel de Europese als de Nederlandse rechter dat onderzoek moet worden gedaan naar alle gevolgen van het bouwproject voordat een bouwvergunning mag worden verleend, dus ook onderzoek naar de gevolgen gedurende de bouwfase.

In dit geval heeft de regering een algemene uitzondering gemaakt, namelijk dat de stikstofdepositie in de bouwfase van alle bouwprojecten in Nederland niet hoeft te worden onderzocht. Volgens de Raad van State is een algemene uitzonderingsgrond in beginsel niet toegestaan, want het uitgangspunt op grond van het Europees milieurecht is dat per bouwproject onderzoek moet worden gedaan naar de gevolgen voor individuele kwetsbare natuurgebieden.

Daarnaast is de Raad van State van oordeel dat het voorgestelde maatregelenpakket van de regering om de stikstofuitstoot te verminderen alleen als onderbouwing van een algemene bouwvrijstelling mag dienen als de maatregelen ook echt zijn uitgevoerd en de verwachte stikstofreductie daadwerkelijk is gerealiseerd. Het is namelijk vaste rechtspraak van de Europese rechter dat redelijkerwijs geen twijfel mag te bestaan over de vraag of sprake is van schadelijke gevolgen voor kwetsbare Natura 2000-gebieden voordat een bouwvergunning wordt verleend. Nu het overgrote deel van de voorgestelde maatregelen van de regering niet concreet is uitgewerkt en het onduidelijk is of de stikstofuitstoot door de beoogde maatregelen wordt verminderd, mag het voorgestelde maatregelenpakket niet worden gebruikt als onderbouwing van de generieke bouwvrijstelling.

Kort samengevat is de Raad van State van oordeel dat het niet is toegestaan nu een bouwvergunning te verlenen als het onduidelijk is of door het beoogde maatregelenpakket in de toekomst een vermindering van de stikstofdepositie wordt gerealiseerd. De Raad van State haalt met de uitspraak een streep door de creatieve stikstofboekhouding van de regering.

Welke gevolgen heeft het afschaffen van de bouwvrijstelling?

De Raad van State heeft besloten dat geen gebruik mag worden gemaakt van de bouwvrijstelling in de Wet natuurbescherming. Hieronder zal worden ingegaan op welke gevolgen het afschaffen van de bouwvrijstelling heeft voor aangevraagde, verleende en onherroepelijke bouwvergunningen.

Aangevraagde vergunningen

Door het schrappen van de bouwvrijstelling moeten lopende vergunningaanvragen worden aangevuld met een onderzoek naar de stikstofdepositie gedurende de bouwfase. Als blijkt dat gedurende de bouwfase sprake is van stikstofdepositie op Nature 2000-gebieden, dan mag de bouwvergunning in beginsel niet zomaar worden verleend.

Verleende vergunningen

Als een bouwvergunning is verleend en belanghebbenden hebben daartegen rechtsmiddelen aangewend en aangevoerd dat geen onderzoek is gedaan naar stikstofdepositie in de bouwfase, dan zal het ontbreken van een onderzoek aanleiding kunnen zijn voor de bestuursrechter om de bouwvergunning te vernietigen.

Onherroepelijke vergunningen

Voor verleende bouwvergunning waartegen niet binnen zes weken rechtsmiddelen zijn aangewend zal het schrappen van de bouwvrijstelling in beginsel geen gevolgen hebben. Het uitgangspunt is namelijk dat onherroepelijke bouwvergunningen in rechte onaantastbaar zijn geworden. Wel zou het mogelijk kunnen zijn dat een bouwvergunning wordt ingetrokken als wordt aangetoond dat de stikstofdepositie die wordt veroorzaakt door het vergunde bouwproject zorgt voor schadelijke gevolgen voor Natura 2000-gebieden.

Waar kan ik de uitspraak van de Raad van State vinden?

U kunt hier klikken als u de uitspraak van de Raad van State over de bouwvrijstelling wilt lezen.

Wat als ik aanvullende vragen heb?

Heeft u aanvullende vragen over het schrappen van de bouwvrijstelling? Of wordt u geconfronteerd met een bouwproject dat niet (meer) kan doorgaan? In dat geval kunt u contact opnemen met DHC Advocaten. De specialisten van DHC Advocaten kunnen u in dat geval met raad en daad terzijde staan.